Bilindiği üzere, mevzuatımızda yer alan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu eserin tanımı ile başlayan ve sonrasında eser çeşitleri, eser sahibi ve hakları konularıyla devam eden bir içeriğe sahiptir. Kanun koyucunun genel olarak eser sahibini olası  telif hakkı ihlallerinden koruma odaklı bir çalışma yürüttüğünü söylemek mümkündür. Bu yazıda, adil kullanım (fair use) kavramının hukukumuzdaki yerini tartışılacaktır.

Adil kullanım; telif hakkı ile korunan eserin belirli koşullar altında, eser sahibi (telif hakkı sahibi) iznine gerek duyulmaksızın kullanılabileceğini belirtilen bir ilkedir. Bu bağlamda, eser sahibinin (veya telif hakkı sahibinin) kanundan doğan haklarının kullanımına bir nevi sınırlama getiren adil kullanım hakkının sınırlarının çizilmesi gerekmektedir. Ne var ki, telif haklarına dair yasal düzenlemeleri içeren Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda özellikle adil kullanım hakkı ve bu hakkın unsurlarına yönelik bir düzenleme bulunmamakta olup uygulamada karşılaşılabilecek sorunların çözümü için Anayasa m.90 doğrultusunda uluslararası sözleşmelere başvurma zorunluluğu doğmaktadır.

Bu doğrultuda, TRIPS m.13’e bakıldığında “Üyeler münhasır haklara getirilecek sınırlamaları veya istisnaları eserden normal olarak yararlanma durumu ile çelişmeyen ve hak sahibinin meşru menfaatlerine makul ölçüler dışında zarar veren belirli özel hallerle kısıtlayacaklardır.” hükmü bulunduğu gözlemlenmektedir. Maddenin lafzında da anlaşılacağı üzere, belirli özel hallerde eser sahibi veya telif hakkı sahibinin münhasır haklarının istisnası niteliğindeki bu sınırlamalar getirilmesi Kıta Avrupası Sistemi’nde kabul edilmiş bir durumdur.

Ancak belirtmek gerekir ki; adil kullanım (fair use) kavramı Anglosakson Hukuku’nun geçerli olduğu sistemde karşılaşılabilecek bir kavram iken Kıta Avrupası Sisteminde bu kavram  3 Aşamalı Test (Three – Step Test) adı altında karşımıza çıkmaktadır. Her ne kadar, uygulamada benzer neticeler olsa da iki hukuk sisteminin arasındaki belli farklar nedeniyle kavramların adlandırılması aşamasında farklılığa gidilmiştir. Peki, 3 Aşamalı Test (Three Step Test) ve bahse konu 3 aşama nedir ?

3 Aşamalı Test aşağıdaki 3 ayrı basamakta değerlendirilmektedir;

1. Sınırlandırmanın belirli ve özel bir duruma ilişkin olması
2. Eserin olağan kullanımına engel teşkil etmemesi
3. Eser sahibinin meşru çıkarlarına uygun olmayan düzeyde zarar verilmesi

Bununla birlikte, her ne kadar yukarıda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunumuzda belirgin bir biçimde adil kullanıma dair madde madde bir sınırlama olmadığına değinilmiş olsa da anılan kanunda “temsil serbestisi” ve “iktibas serbestisi” başlıklı iki ayrı madde bulunduğu ve bu maddelerde de bir eseri telif hakkı sahibinin izni olmaksızın kullanımına kanun koyucu tarafından imkanlar getirdiğini belirtmekte fayda olacaktır. Ne var ki, bahse konu kanun maddeleri yukarıda değinilen 3 Aşamalı Test ile paralel olarak düzenlenmiş olduğundan işbu maddelerin uygulanması sırasında yine 3 Aşamalı Test’te yer alan her bir basamağın dikkate alınması gerekecektir. Bu nedenle, tarafımızca 3 Aşamalı Test kavramının anılan kanun maddelerinden önce anlatılması uygun görülmüştür.

Daha fazla bilgi ve hukuki danışmanlık için İletişim bölümünden  ulaşabilirsiniz.

Not : Bu yazının hazırlanmasında “Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda Üç Aşamalı Test” başlıklı  Makaleden alıntılar bulunmaktadır.